خلاصه اجرایی
مطالعه بار جهانی بیماری‌ها، آسیب‌ها و عوامل خطر ۲۰۲۳ (GBD 2023) یک تحلیل جامع و به‌روز از روندهای سلامت جهانی ارائه می‌دهد که شامل داده‌هایی از ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۳ برای ۲۰۴ کشور و منطقه است. این گزارش نشان‌دهنده یک انتقال اپیدمیولوژیک مستمر است که در آن بار بیماری‌های غیرواگیر به طور فزاینده‌ای بر بار بیماری‌های واگیر، مادران، نوزادان و تغذیه‌ای غلبه می‌کند. علی‌رغم اختلالات ناشی از همه‌گیری کووید-۱۹، که در سال ۲۰۲۱ به علت اصلی مرگ‌ومیر استانداردشده بر اساس سن تبدیل شد، روندهای بلندمدت تا سال ۲۰۲۳ تا حد زیادی به مسیر قبلی خود بازگشتند و بیماری ایسکمیک قلبی و سکته مغزی دوباره در صدر قرار گرفتند.
یافته‌های کلیدی حاکی از آن است که نزدیک به نیمی از کل بار بیماری جهانی (که با سال‌های زندگی تعدیل‌شده بر اساس ناتوانی یا DALYs اندازه‌گیری می‌شود)در سال ۲۰۲۳ به ۸۸ عامل خطر قابل پیشگیری نسبت داده می‌شود. در میان این عوامل، خطرات متابولیک مانند فشار خون سیستولیک بالا، قند خون ناشتای بالا و شاخص توده بدنی (BMI) بالا به چالش‌های فزاینده‌ای تبدیل شده‌اند. در مقابل، موفقیت‌های چشمگیری در کاهش بار ناشی از خطرات محیطی، به ویژه آب و سرویس‌های بهداشتی ناایمن، به دست آمده است. امید به زندگی و میانگین سن مرگ در سطح جهان افزایش یافته است، اما نابرابری‌های قابل توجهی بین مناطق با درآمد بالا و پایین، به‌ویژه در آفریقای جنوب صحرا، همچنان پابرجاست. این مطالعه بر نیاز فوری به تقویت سیستم‌های بهداشتی، حفظ سرمایه‌گذاری در کنترل بیماری‌های واگیر و اجرای سیاست‌های هدفمند برای مقابله با بار فزاینده بیماری‌های غیرواگیر و عوامل خطر مرتبط با آن‌ها تأکید می‌کند.
مقدمه: مطالعه بار جهانی بیماری‌ها ۲۰۲۳ (GBD 2023)
مطالعه بار جهانی بیماری‌ها (GBD) یک تلاش تحقیقاتی سیستماتیک و جهانی است که با هدف ارائه جامع‌ترین ارزیابی‌ها از مرگ‌ومیر و ناتوانی ناشی از بیماری‌ها، آسیب‌ها و عوامل خطر انجام می‌شود. نسخه ۲۰۲۳ این مطالعه، با استفاده از بیش از ۳۱۰۰۰۰ منبع داده، به تحلیل ۳۷۵ بیماری و آسیب، ۲۹۲ علت مرگ و ۸۸ عامل خطر در ۲۰۴ کشور و منطقه از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۳ می‌پردازد. این مطالعه از معیارهای کلیدی برای سنجش سلامت جمعیت استفاده می‌کند:
- سال‌های از دست رفته زندگی (YLLs):معیاری برای مرگ‌ومیر زودرس.
- سال‌های زندگی توأم با ناتوانی (YLDs):معیاری برای بار ناشی از زندگی با سلامت کمتر از حد ایده‌آل.
- سال‌های زندگی تعدیل‌شده بر اساس ناتوانی (DALYs):مجموع YLLs و YLDs که نمایانگر کل بار بیماری است.
- احتمال مرگ قبل از ۷۰ سالگی (70q0):شاخصی برای مرگ‌ومیر زودرس.
- میانگین سن مرگ: میانگین سنی که در آن مرگ‌ومیر در یک جمعیت رخ می‌دهد.
این یافته‌ها برای اطلاع‌رسانی به سیاست‌گذاری‌های بهداشتی، درک روندهای سلامت و نظارت بر پیشرفت به سمت اهداف بهداشتی جهانی ضروری هستند.
روندهای جهانی مرگ‌ومیر و امید به زندگی
امید به زندگی و شاخص اجتماعی-جمعیتی (SDI)
تحلیل GBD 2023 نشان می‌دهد که امید به زندگی در بدو تولد به طور کلی با سطح شاخص اجتماعی-جمعیتی که ترکیبی از درآمد، تحصیلات و نرخ باروری است، ارتباط مثبت دارد. بین سال‌های ۱۹۵۰ و ۲۰۲۳، هم امید به زندگی و هم SDI در تمام ۲۰۴ کشور و منطقه مورد مطالعه افزایش یافته است. با این حال، برخی کشورها عملکردی بهتر یا بدتر از آنچه بر اساس سطح SDI آن‌ها انتظار می‌رود، داشته‌اند. در سال ۲۰۲۳، ۱۲۳ کشور (۶۰.۳٪) “عملکرد بهتری” داشتند، به این معنی که امید به زندگی تخمینی آن‌ها بالاتر از حد انتظار بر اساس SDI بود، در حالی که ۸۱ کشور عملکرد ضعیف‌تری داشتند.
میانگین سن مرگ
میانگین سن مرگ در سطح جهان از ۴۶.۸ سال در سال ۱۹۹۰ به ۶۳.۴ سال در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است که نشان‌دهنده بهبود قابل توجه در طول عمر است. با این حال، نابرابری‌های عمیقی همچنان وجود دارد.
| گروه | میانگین سن مرگ-۱۹۹۰ | میانگین سن مرگ-۲۰۲۳ |
| کل جمعیت جهانی | ۴۶.۸ سال | ۶۳.۴ سال |
| مردان (جهانی) | ۴۵.۴ سال | ۶۱.۲ سال |
| زنان (جهانی) | ۴۸.۵ سال | ۶۵.۹ سال |
بالاترین میانگین سن مرگ در سال ۲۰۲۳ در ژاپن ثبت شده است (۸۶.۰ سال برای زنان و ۷۹.۸ سال برای مردان)، در حالی که پایین‌ترین میانگین در آفریقای جنوب صحرا مشاهده می‌شود.
مرگ‌ومیر زودرس (احتمال مرگ قبل از ۷۰ سالگی – 70q0)
بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۳، احتمال مرگ قبل از ۷۰ سالگی به دلیل همه علل در تمام ابرمنطقه‌های GBD کاهش یافته است، اما میزان این کاهش بسیار متفاوت بوده است.
- عوامل افزاینده 70q0: در سطح جهانی، اختلالات مصرف مواد مخدر، خشونت و تروریسم (برای زنان) و دیابت (برای مردان) از دلایل اصلی افزایش 70q0 بوده‌اند.
- روندهای منطقه‌ای: در آفریقای جنوب صحرا، 70q0 برای بسیاری از بیماری‌های غیرواگیر افزایش یافته است. در مقابل، در ابرمنطقه با درآمد بالا، اختلالات مصرف مواد مخدر عامل اصلی افزایش 70q0 بوده است.
علل اصلی مرگ و بار بیماری (DALYs)
طبقه‌بندی علل اصلی مرگ
همه‌گیری کووید-۱۹ به طور موقت رتبه‌بندی علل اصلی مرگ را تغییر داد.
- کووید-۱۹: در سال ۲۰۲۱، به رتبه اول علل مرگ استانداردشده بر اساس سن در جهان تبدیل شد، اما در سال ۲۰۲۳ به رتبه ۲۰ سقوط کرده است.
- بیماری‌های قلبی-عروقی: بیماری ایسکمیک قلبی و سکته مغزی به جایگاه‌های اول و دوم خود به عنوان علل اصلی مرگ در جهان بازگشتند.
- کاهش‌ها: پیشرفت‌های قابل توجهی در کاهش نرخ مرگ‌ومیر استانداردشده بر اساس سن برای بیماری‌هایی مانند بیماری‌های اسهالی، سل، سرطان معده و سرخک مشاهده شده است.
بار کلی بیماری (DALYs)
در حالی که تعداد مطلق DALYs در سطح جهان از ۲.۶۴ میلیارد در سال ۲۰۱۰ به ۲.۸۰ میلیارد در سال ۲۰۲۳ افزایش یافت (۶.۱٪ رشد)، نرخ DALYs استانداردشده بر اساس سن ۱۲.۶٪ کاهش یافته است که نشان‌دهنده بهبودهای بزرگ در سلامت جمعیت است.
- انتقال اپیدمیولوژیک: این روند ناشی از انتقال بار بیماری از بیماری‌های واگیر، مادران، نوزادان و تغذیه‌ای (CMNN)به بیماری‌های غیرواگیر است.
- بیماری‌های غیرواگیر(NCDs): DALYs ناشی از NCDs از ۱.۴۵ میلیارد در سال ۲۰۱۰ به ۱.۸۰ میلیارد در سال ۲۰۲۳ افزایش یافته است. علل اصلی شامل بیماری ایسکمیک قلبی)۱۹۳ میلیون DALYs (، سکته مغزی (۱۵۷ میلیون) و دیابت (۹۰.۲ میلیون) بودند.
- بیماری‌های CMNN: DALYs ناشی از این بیماری‌ها از ۸۷۴ میلیون در سال ۲۰۱۰ به ۶۸۱ میلیون در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است که یک موفقیت بزرگ در بهداشت عمومی محسوب می‌شود. اختلالات نوزادی و عفونت‌های دستگاه تنفسی تحتانی همچنان علل اصلی در این گروه هستند.
تجزیه DALYs به YLLs و YLDs
در سال ۲۰۲۳، کل DALYs جهانی شامل ۶۴.۶٪ YLLs (مرگ زودرس) و ۳۵.۴٪ YLDs (ناتوانی) بود.
- علل اصلی YLLs: بیماری اسکمیک قلبی علت اصلی YLLs در سطح جهان بوده است.
- علل اصلی YLDs: کمردرد، اختلالات افسردگی و اختلالات اضطرابی سه علت اصلی YLDs در جهان هستند که بر بار سنگین بیماری‌های مزمن و غیرکشنده تأکید دارند.
بار بیماری قابل انتساب به عوامل خطر
سهم کلی عوامل خطر
تحلیل GBD 2023 تخمین می‌زند که ۴۵.۵٪ از کل DALYs جهانی در سال ۲۰۲۳ (معادل ۱.۲۷ میلیارد DALYs) به ۸۸ عامل خطر قابل پیشگیری مورد مطالعه نسبت داده می‌شود.
عوامل خطر اصلی در سطح جهانی
پنج عامل خطر سطح ۳ که بیشترین سهم را در DALYs قابل انتساب داشتند، عبارتند از:
- فشار خون سیستولیک بالا:مسئول ۸.۴٪ از کل DALYs.
- آلودگی ذرات معلق: مسئول ۸.۲٪ از کل DALYs.
- قند خون ناشتای بالا: مسئول ۵.۸٪ از کل DALYs.
- استعمال دخانیات: مسئول ۵.۸٪ از کل DALYs.
- وزن کم هنگام تولد و بارداری کوتاه‌مدت: مسئول ۵.۲٪ از کل DALYs.
روندهای زمانی در عوامل خطر
- خطرات متابولیک: این تنها گروهی از عوامل خطر بود که تعداد مطلق DALYs قابل انتساب به آن بین سال‌های ۲۰۱۰ و ۲۰۲۳ افزایش یافت (۳۰.۷٪ رشد). نرخ DALYs استانداردشده بر اساس سن ناشی از BMI بالا (۱۰.۵٪ افزایش) و مصرف مواد مخدر (۸.۴٪ افزایش) نیز رشد داشته است.
- موفقیت‌ها: بزرگترین کاهش در نرخ DALYs استانداردشده بر اساس سن برای عوامل خطر مرتبط با آب، سرویس‌های بهداشتی و شستشوی دست‌ها مشاهده شد که شامل کاهش‌های زیر است:
- سرویس‌های بهداشتی ناایمن: ۵۴.۴٪ کاهش
- منبع آب ناایمن: ۵۰.۵٪ کاهش
- عدم دسترسی به تسهیلات شستشوی دست: ۴۵.۲٪ کاهش
- همچنین، بار ناشی از سوءتغذیه کودکان (کاهش ۴۴.۹٪) و استعمال دخانیات (کاهش ۲۵.۱٪) نیز به شدت کاهش یافته است.
یافته‌های کلیدی منطقه‌ای و جمعیت‌شناختی
- بار دوگانه بیماری در مناطق کم‌درآمد: مناطقی مانند آفریقای جنوب صحرا و جنوب آسیا با “بار دوگانه” بیماری‌ها مواجه هستند. در حالی که هنوز با بیماری‌های واگیر دست و پنجه نرم می‌کنند، شاهد افزایش سریع بار بیماری‌های غیرواگیر مانند بیماری‌های قلبی-عروقی و سرطان‌ها هستند.
- سلامت روان: مطالعه بر “افزایش سرسام‌آور” بار اختلالات روانی در سطح جهان، به ویژه اختلالات افسردگی و اضطرابی، تأکید می‌کند. این روند که با همه‌گیری کووید-۱۹ تشدید شد، احتمالاً ریشه در روندهای بلندمدت‌تری مانند افزایش استفاده از رسانه‌های اجتماعی و نابرابری‌های اقتصادی دارد.
- مرگ‌ومیر ناشی از خشونت: در حالی که نرخ جهانی خشونت بین فردی کاهش یافته، روندهای منطقه‌ای ناهمگون است. مرگ‌ومیر ناشی از درگیری و تروریسم نیز نوسان داشته و اخیراً از شمال آفریقا و خاورمیانه به اروپای مرکزی، اروپای شرقی و آسیای مرکزی منتقل شده است. فلسطین بالاترین نرخ مرگ‌ومیر ناشی از درگیری و تروریسم را در جهان داشته است.
نتیجه‌گیری و پیامدها
یافته‌های GBD 2023 تصویری پیچیده از سلامت جهانی را ترسیم می‌کند. از یک سو، موفقیت‌های فوق‌العاده‌ای در کاهش بار بیماری‌های واگیر، مادران، نوزادان و تغذیه‌ای به دست آمده که نشان‌دهنده تأثیر همکاری‌های بین‌المللی، واکسیناسیون و بهبود زیرساخت‌ها است. با این حال، این پیشرفت شکننده بوده و با تهدید کاهش بودجه‌های کمک‌های توسعه‌ای برای سلامت مواجه است.
از سوی دیگر، موج فزاینده بیماری‌های غیرواگیر و خطرات متابولیک چالش اصلی پیش رو است. این امر مستلزم تغییر تمرکز سیاست‌ها به سمت پیشگیری، ترویج رژیم‌های غذایی سالم، فعالیت بدنی و مدیریت بیماری‌های مزمن است. داده‌های دقیق GBD 2023 می‌تواند به عنوان یک منبع حیاتی برای سیاست‌گذاران بهداشتی عمل کند تا مداخلات هدفمندی را برای رسیدگی به نابرابری‌های بهداشتی و تقویت سیستم‌های بهداشتی در برابر چالش‌های فعلی و آینده طراحی کنند.
دیدگاهتان را بنویسید